башҡа һәр төрлө юҡ-бар инә

головной мозг — баш мейеһе

кровоизлияние в мозг — мейегә ҡан һауыу

в эти минуты в его мозгу рождались фантастические идеи — был минуттарҙа уның башында фантастик идеялар тыуҙы

костный мозг — елек, елек майы

с мозгом (мозгами) — аҡылы бар, аҡыллы

до мозга костей — башынан аяғына тиклем, сиктән тыш

вправить мозги — аҡылға ултыртыу

шевелить мозгами — баш ватыу, ныҡлап уйлап ҡарау

мозги набекрень (не на месте) — башы эшләмәй

положить книгу на стол — китапты өҫтәлгә ҡуйыу

влезть на дерево — ағасҡа менеү

надеть на ребёнка пальто — балаға пальто кейҙереү

на разные голоса — төрлө тауыштарға

на новый лад — яңыса

бег на сто метров — йөҙ метрға йүгереү

закрыть на замок — йоҙаҡҡа бикләү

пятнадцать разделить на пять — ун биште бишкә бүлеү

три умножить на три — өстө өскә ҡабатлау

он моложе своего брата на пять лет — ул үҙенең ағаһынан биш йәшкә йәшерәк

сидеть на стуле — ултырғыста ултырыу

лежать на диване — диванда ятыу

вина на мне — ғәйеп миндә

все заботы по дому на ней — бөтә өй мәшәҡәттәре уның өҫтөндә

выступать на съезде — съезда сығыш яһау

учиться на курсах — курстарҙа уҡыу

находиться на излечении — дауаланыуҙа (булыу)

быть на иждивении брата — ағаһы тәрбиәһендә булыу

на той неделе — теге аҙнала

на утренней заре — иртә таңда

свалить вину на другого — ғәйепте башҡа берәүгә ауҙарыу

переписать дом на сына — өйҙө улы исеменә күсереп яҙҙырыу

на ней было пальто — уның өҫтөндә пальто ине

кататься на коньках — конькиҙа шыуыу

приехать на лошади — ат менән килеү

жарить на масле — майҙа ҡыҙҙырыу (майға ҡурыу)

завод работает на нефти — завод нефть менән эшләй

мазь на вазелине — вазелинлы май

варенье на сахаре — шәкәрҙә әҙерләнгән ҡайнатма

на лету — осоп барғанда

на бегу — йүгереп барғанда

на скаку — сабып барғанда

на ходу — барғанда

вернуться на родину — тыуған илгә ҡайтыу

пойти на завод — заводҡа эшкә барыу

идти на голос — тауыш ишетелгән яҡҡа барыу

двигаться на восток — көнсығышҡа табан хәрәкәт итеү

дверь на улицу — ишек урамға табан

наткнуться в темноте на камень — ҡараңғыла ташҡа барып бәрелеү

наскочить на забор — ҡоймаға барып бәрелеү

встреча назначена на завтрашний день — осрашыу иртәгәһе көнгә билдәләнгән

запасаться на зиму — ҡышҡа әҙерләү

приехать на две недели — ике аҙнаға килеү

на первый раз — беренсе тапҡырға

со дня на день — бөгөн-иртәгә, яҡын көндәрҙә, тиҙ арала, ошо арала

с минуты на минуту (с часу на час) — бына хәҙер, хәҙер-хәҙер (тип тороу)

отдать на воспитание — тәрбиәгә биреү

сдать на хранение — һаҡлау өсөн тапшырыу

отрез на платье — күлдәклек тауар

комната на пять человек — биш кешелек бүлмә

учиться на врача — табиплыҡҡа уҡыу

на, возьми — мә, ал

вот тебе и на — бына һиңә кәрәк булһа (ныҡ аптырау белдергәндә әйтелә)

класть ребёнка в постель — баланы йоҡларға һалыу

класть книги на место — китаптарҙы урынына ҡуйыу

класть платок в карман — ҡулъяулыҡты кеҫәгә һалыу

класть деньги в сбербанк — аҡсаны һаҡлыҡ банкыһына һалыу

класть в больницу — хәстәханаға һалыу

класть печать — мөһөр баҫыу

класть клеймо — тамға һалыу

класть кашу в тарелку — тәрилкәгә бутҡа һалыу

класть сахар в чай — сәйгә шәкәр һалыу

класть масло в кашу — бутҡаға май һалыу

класть краску на холст — киндергә буяу яғыу

класть косметику — косметика һалыу

класть фундамент — нигеҙ һалыу

класть печь — мейес сығарыу

класть все силы в работу — бар көстө эшкә һалыу

класть голову (жизнь, живот) за кого и без доп. — баш һалыу, һәләк булыу

класть оружие — ҡорал һалыу (үҙ-үҙеңде еңелгән тип таныу)

класть (земные) поклоны — баш эйеү

класть пятно на кого-что — тап төшөрөү, хурлау

класть яйца — йомортҡа һалыу

класть зубы на полку — ауыҙҙы сөйгә элеү (ас ултырыу)

класть в карман — үҙләштереү, үҙ кеҫәһенә һалыу (тығыу)

класть в основу — нигеҙ итеп алыу

класть в рот кому — ауыҙына сәйнәп һалыу

класть под сукно — баҫырып һалып ҡуйыу

пальцы в рот не клади — ауыҙ асып торма, уяу бул

пичкать ребёнка сладостями — балаға тәмле-татлыны кәрәгенән артыҡ ашатыу

пичкать ненужными сведениями — кәрәкһеҙ хәбәрҙәр менән баш ҡатырыу

у него был сын — уның улы бар ине

малыши были в детском саду — сабыйҙар балалар баҡсаһында ине

днём я буду на работе — көндөҙ мин эштә булам

вчера был сильный ураган — кисә көслө дауыл булды

он и сам скоро будет — ул үҙе лә тиҙҙән килеп етер

отец был учителем — атаһы уҡытыусы ине

моя мама была врачом — әсәйем врач булған

сад был посажен школьниками — баҡса уҡыусылар тарафынан ултыртылған булған

он будет играть на скрипке — ул скрипкала уйнаясаҡ

будь что будет — ни булһа ла булыр

ни булһа, шул булыр; была не была — булһа – булыр, булмаһа – юҡ

бөткән баш бөткән; быть заодно с кем — бер һүҙҙә булыу

как быть? — ни эшләргә?, нисек итергә инде?

так и быть — ярай улай булғас

муть в голове — башта буталсыҡ уйҙар

в голову лезет всякая муть — башҡа һәр төрлө юҡ-бар инә

нести домой чемодан — сумаҙанды өйгә күтәреп алып инеү

ветер несёт тучи — ел болоттарҙы ҡыуып алып бара

с поля несёт ароматом цветов — яландан сәскәләрҙең хуш еҫе аңҡый

нести обязанности заведующего — мөдир вазифаһын үтәү

нести потери — юғалтыуҙарға осрау

осень несёт дожди — көҙ ямғырҙар алып килә

нести небылицы — юҡ-бар һөйләү

нести в сердце чувство любви — йөрәгендә һөйөү хисе йөрөтөү

нести яйца — йомортҡа һалыу

нести ответственность — яуаплы булыу

в сонном состоянии — йоҡо хәлендә

сонные глаза — йоҡоло күҙҙәр

сонная жизнь — бер төрлө генә барған тормош

сонная артерия — йоҡо (барлау) тамыры

сонная болезнь — йоҡо ауырыуы (тропик Африкала биҙгәк тотоу, баш ауыртыу, психика боҙолоу һәм ныҡ йоҡо килеү менән үтә торған йоғошло ауырыу)

бить кулаком — йоҙроҡлап туҡмау

бить ногами — типкесләү

бить камень — таш ваҡлау

бить посуду — һауыт-һаба ватыу

бить фонтаном — фонтан булып бәреп тороу

из раны бьёт кровь — яранан ҡан саптырып аға

бить в барабан — барабан ҡағыу

бить в колокол — саң (ҡыңғырау) ҡағыу

бить масло: — 1) май туҡыу (яҙыу, бешеү, төшөрөү)

2) май һығыу; бить шерсть — йөн тетеү

бить монету — аҡса һуғыу

часы бьют полдень — сәғәт ун икене һуға

меня бьёт лихорадка — мине биҙгәк тота

бить баклуши разг. — эт һуғарыу, ел ҡыуыу, йөн тибеү

бить в глаза — күҙгә бәрелеп тороу, күҙгә ташланыу

бить карту — кәртте ябыу

бить в набат — оран һалыу, яу һалыу

бить тревогу — оран һалыу

бить в (одну) точку — бер нөктәгә һуғыу (бер йүнәлештә генә эшләү)

бить ключом — ҡайнап тороу (эш, тормош, көс-ҡеүәт һ.б. тураһында)

бить по карману — кеҫәгә һуғыу, зыян килтереү

бить мимо цели — маҡсаттан ситкә китеү, маҡсатҡа ирешмәү

бить наверняка — уңышҡа ышанып эш итеү

бить челом — баш эйеү, үтенеү, үтенеп һорау, ялбарыу

бить цепом — шыбағас менән һуғыу

конь бьёт копытами по земле — ат тояҡтары менән ерҙе сапсый

ветер бьёт в лицо — ел биткә бәрә

волна бьёт о берег — тулҡын ярға ҡаға

дождь бьёт в окно — ямғыр тәҙрәгә бәрә

запах перекисшего теста бил в нос — артаған ҡамыр еҫе танауҙы ярып инде

бить врага — дошманды ҡыйратыу

бить уток — өйрәктәргә һунар итеү

бить по врагу — дошманға ут асыу

он бьёт птицу на лету — ул ҡошто осоп барған еренән атып төшөрә

бить по недостаткам — кәмселектәрҙе фаш итеү

бить по бюрократизму — бюрократизмды ҡаты тәнҡитләү

мы от центра живём дальше, чем вы — беҙ үҙәктән һеҙгә ҡарағанда алыҫыраҡ торабыҙ

дальше что было, не помню — унан ары ни булғанын иҫләмәйем

рассказывать дальше — артабан һөйләү

дальше — больше - барған һайын (киҫкенләшеү)

дальше (ехать) некуда прост. — берәй нәмәнең сигенә килеп етеү (терәлеү), башҡа сара юҡ

не дальше как; не дальше чем — ҡасан ғына әле

смотреть несколько иначе — икенсерәк ҡарау

торопись, иначе не успеешь — ашыҡ, юғиһә өлгөрмәҫһең

хорошо, что есть ты, иначе было бы скучно — әлдә һин бар, юҡһа күңелһеҙ булыр ине

так или иначе, я приду — нисек кенә булмаһын, мин киләм

его ничто не интересует — уны бер нәмә лә ҡыҙыҡһындырмай

ни о чём не думать — бер нәмә тураһында ла уйламау

он по сравнению с другими ничто — ул, башҡалар менән сағыштырғанда, бер кем дә түгел

ничего не значить — бер нәмәгә лә тормау

ничего не поделаешь — бер ни ҙә эшләп булмай

ничего не скажешь — бер ни ҙә әйтеп булмай

ничего не стоит — бер ни түгел, бик анһат

из ничего (сделать, получить и т.п.) — юҡтан бар итеү

ни во что не ставить (считать) — бер кем менән иҫәпләшмәү, бер кемде һанламау, (ихтирам итмәү)

ни за что — бөтөнләй, бер ҡасан да, һис тә

ни к чему — кәрәге юҡ

ни при чём — ҡатнашы (ҡыҫылышы) юҡ

ни с чем уйти (остаться, вернуться и т.п.) — буш (бер ниһеҙ) китеү (ҡалыу, ҡайтыу һ.б.)

стараться изо всех сил — бар көскә тырышыу

стараться быть полезным — файҙалы булырға тырышыу

отрастить усы — мыйыҡ үҫтереү

сами с усами — үҙебеҙ ҙә беләбеҙ, үҙебеҙҙең дә баш бар